Từ trước tới giờ tôi vẫn
tuân thủ theo Wallace Stevens “Người đọc thơ là người hành hương, xuất phát
lên đường, giãi bày” (The reader of poetry is a kind of pelgrim setting out, setting
forth). Thế nhưng đối với tập thơ “Có Thể” chỉ có 31 bài với số lượng mỏng manh
40 trang khổ 13 x 20, mà tôi phải nghiền ngẫm khá lâu khổ sở hơn cả người hành
hương. Vì tôi quan niệm thưởng ngọan không phải đơn thuần hưởng thụ mà coi đó
như là sự tiếp thụ thẩm mỹ, tự thân phải tiến nhập vào tác phẩm để tìm hiểu
tính nội tại trong đó. Nói một cách khác, là chúng tôi phải dấn thân tham dự
vào tác phẩm như một tác giả thứ hai, tình cảm cũng phải đắm đuối cuồng nhiệt,
cũng vui buồn thương ghét tha thiết mới mong đạt được sự thể nghiệm sâu xa về
chân lý tồn tại. Nói đến chân lý là các bạn nghĩ ngay đến cái gì cao xa, thật
ra theo chủ nghĩa hiên thực nó chỉ là “sự thực ở trong lí tính”; như vậy bản
thân nghệ thuật chỉ là kĩ xảo, thứ kĩ xảo trình hiện sự thật lí tính.
Cũng có thể do tuổi tác của
tôi đã quá gần đất xa trời nên thành lú lẫn, có những nhận định về thơ Có Thể hơi
khác thường, do đó mà có bài nhận xét này viết ra với tính cách “vấn nạn” gởi
thẳng cho tác giả và những bạn chí thân để thăm dò… Tuy nhiên cũng còn chút tự
ái, nên đồng thời cũng để biện hộ cho những khờ khạo ngốc nghếch của mình,
ngoài việc trình bày những câu thơ của tác giả minh chứng, tôi còn áp dụng hình
thức cắt dán (montage) những ý kiến của các triết gia, học giả, các nhà mỹ học
tiếng tăm của thế giới như Heideigger, J.P.Sartre, Merleau-Ponty, Gadamer, A.
Badiou, E.Morin, J.M. Maulpoix, v.v… không chừng cũng là điên cả, vì minh triết
và điên cuồng cũng là một lò.
Nhưng thôi hãy như Samuel
Beckett “càng nói lắm càng thêm ngược ngạo”, mà nên đi vào vấn đề chính yếu là
Thơ, giờ hãy nói về những bài thơ Nắng… Và trước khi đi vào viêc tìm hiểu nội
dung những bài thơ trong tập Có Thể, tưởng
chúng ta cũng nên nắm vững cái nguyên lí này của Gadamer viết trong tập khảo cứu
về mỹ học quan trọng là “Chân lí và phương
pháp” (Truth and Method):
“Sứ mệnh của nghệ thuật
không phải là biểu hiện lại cái lí tưởng thiên nhiên – mà chính là phát hiện
cái tự ngã của mình trong thiên nhiên và trong thế giới lịch sử. Nghệ thuật là
một phương thức nhận thức độc đáo, là phương thức nhận thức chân lí, thứ chân lí
truyền đạt đồng nghĩa với sự tồn tại. Ý nghĩa của nghệ thuật là dựa vào nó mà
chúng ta nói lên cái gì là sự thật; con người có thể đối diện với tự thân trong
nghệ thuật, vì nghệ thuật là vùng đất trời để tâm linh con người hoạt động tự
do”.
Có như thế chúng ta mới hiểu
được ý nghĩa “Nơi mùa hạ đi qua”, cũng như những bài khác. Mùa hạ ở đây là mùa
của khô hạn, nắng nung, đầy tai họa khốn khổ, thứ thần quyền của ác ôn, chứ
không phải là thần Thái dương hiền hòa, là nguồn ánh sáng tạo ra sự sống. “Mùa hạ không mang dấu vết”, đây không phải
là hiện tượng của hư không, mà dấu vết phải hiểu như là dấu ấn là tiêu biểu cho
không có gì là sở hữu; “nằm mơ trên bàn tay trống trơn” là không có
gì cả. Thế nhưng lại đầy uy quyền ngự trị hay khống chế tất cả, nên khi mùa hạ
đi qua thì cả không gian và thời gian chìm trong bầu khí oi nồng nóng bức…
“khi cánh cửa mở ra” cánh cửa có thể hiểu là cửa của một thành phố
hay một quốc gia. Mở ra nếu dịch ra Hoa Việt thì đó là khai phóng, chữ Khai lại
là bộ môn, nên câu “cánh cửa mở ra” có lắm ý, hiểu thế nào mà chả được. Có điều
gió vào phòng lắng nghe cây xương rồng sắp
chết, một loại cây sanh sống ở sa mạc mà cũng không chịu nổi sức nóng nung
của nắng hạ.
Nhà thơ hay vận dụng ngôn
ngữ một cách táo bạo không sao nói được, nó xoay trớ ngôn ngữ sao
cho vừa vặn thích hợp. Từ ngữ với họ không còn là phù hiệu chủ đạo,
mà đúng hơn là sự bày tó đặc biệt chính xác cúa cái đẹp gắn liền với sự mất quyền
sở hữu và ngay cả với việc bất an (Maulpoix).
“kể câu chuyện về một mùa hè
trĩu mệt
“trong hơi thớ rã mục cúa đêm mất ngú - “đôi chân mang nỗi
buồn cúa trái tim
như một trưa tháng bảy
Nhà
thơ chống lại sự khó nói bằng sự đa
nghĩa, đưa tư tưởng thâm nhập vào cơ thế tưởng tượng “đôi chân mang nỗi buồn của trái tim, bước đi vô định trong mùa nắng
cháy”.
Hay
nói một cách khác, thơ là khép kín. Sức mạnh của nó là sự mặc khải quyện lấy
xung quanh một ẩn ngữ - thành thử cái điểm của ẩn ngữ ấy tạo ra tất cả thực tại
bất lực cúa sức mạnh chân lí. Trong ý
nghĩa này cái kì bí của văn tự thành một mệnh lệnh chính; nên không lạ khi
Mallarme duy trì ý tưởng “luôn luôn phải có ẩn ngữ trong thi ca”. Do đó chúng
ta phải hiểu những từ “mùa hạ trĩu mệt, hơi thở rã mục, bước vô định, mùa nắng
cháy…” bằng tính thực chất sâu xa ở phía sau nó – là cả một thời đại, một kiếp
sống đầy khắc nghiệt: “chỉ còn mơ về giấc mơ sắp tới
mắt
cay xè
tỉ
mẩn gom trong giọt nước buồn tênh ngày hạn
còn giọt hiếm hoi nào chảy trên mặt đất
có sống hay cảm thông những
giây phút đáng thương đó chúng ta mới thấm thía với sa mạc ý nghĩ của tác giả “ta hóa thành loài xương rồng xanh, mọc lên trong giấc mơ đầy bụi”.
Theo chúng tôi, mỗi từ ấy ngoài tính ẩn ngữ còn
là một niềm đau tha thiết… để viết tiếp về nỗi buồn “Tháng sáu” cũng là mùa hè…
theo lịch là cuối hạ, nhưng với VN nhất là miền trung và bắc là đi vào mùa nắng
gắt. “nắng đã dày… thêm lên thành oi bức khó thở, nhưng đáng buồn là cả vấn đề
nặng trĩu suy tư. Mùa không còn là mùa của không gian thời gian, mà là mùa của
hoàn cảnh của thời thế, mùa của con người ngự trị lắm phiền hà, hay có mưa dông
là sấm sét uy quyền. Nói như Heideigger, làm cho con người lo lắng ưu phiền, sợ
hãi. Khi thành phố trắng xóa mưa chiều,
mưa đây không phải là mưa móc của ân huệ mà là tàn phá xóa sạch bụi bặm của cuộc
đời con người.
Niềm tin yêu đã không còn,
và cuộc sống như người thua cuộc buông tay đầy chán chường… Chân có bước đi như
chưa bao giờ tới “chán chường ủ mục dấu
chân” (Đi), hay mang nặng nỗi buồn của trái tim như trưa tháng bảy (nơi mùa
hạ đi qua). Tuy nhiên hãy nhẫn nhục mà tiếp nhận dù ngang trái quằn quại, lâu rồi
cũng thành thói quen, coi cuộc đời như chiếc lá khô ngoài cửa tự đốt dần mòn.
Xanh
ngày
hay ngày xanh còn lâu mới tới, ngày của ước vọng đợi chờ… Tháng sáu mưa hiếm
hoi nắng hạn khó có mưa là chuyện của thiên nhiên, nhưng mưa ở đây là mưa của
con người, của uy quyền ban bố chỉ dành cho một giai tầng nào đó thôi. Lại đặt
niềm tin vào số phận, vào định mệnh… tạo hóa hư không…
“lẽ
nào trời đất quên nhau” vẫn còn quy luật của âm dương, của nhân quả, đời
luôn luôn biến thiên, là vẫn còn hi vọng, còn đợi chờ… biết bao kẻ đã ra đi….
Giá trị của một tác phẩm nghệ
thuật, kể cả thơ, là cảnh giới tư tưởng, chứ không phải là thủ pháp biểu hiện;
nói thế chứ thủ pháp (tức kĩ thuật) cũng rất cần là phải vận dụng sao thật kín
đáo mà vẫn thể hiện được chân lí, bài “Đi” là tiêu biểu. Nắng tháng bảy, nắng
chói chan, nắng lóa mắt, làm mất cả phương hướng
nắng
lộng trên đầu – phố nhão dưới chân Nắng bao trùm cơ thể nên phải Đi thôi. Đi như chảy
Như
mỗi bước rữa tan vào đất Làm tôi không sao quên được câu thơ của đứa em vụng về, mỗi
lần gặp nó là tôi như muốn khóc, tiếc rằng “tuổi già hạt lệ như sương”:
Phương
nam tràn cả nắng - Bao giòng sông quên nguồn
Và câu chuyện đau thương ở
quê tôi trong thời xa xưa: một em bé khoảng 3,4 tuổi, ngày thường mẹ nó đi hái
dâu nuôi tằm hay cho nó đi theo. Dâu trồng trên bãi phù sa cát trắng. Một hôm mẹ
nó đi vắng, bỏ em bé ở nhà một mình. Nó cũng cứ nghĩ mẹ đi hái dâu, nên lững thững
theo đường cũ tìm mẹ, ngờ đâu khi lạc vào bãi dâu trưa nắng khát nước chồn
chân, chắc chắn chỉ có biết khóc gào mẹ ơi mẹ hỡi, rồi gục chết trên cát nóng.
Mỗi bước chân đi của Minh Châu tự trói mình bằng tình yêu xứ sở… Cũng chết chóc đau thương đầy máu và nước mắt…
chứ có đâu đơn gỉản chỉ là những ước mơ thiếu thốn hình hài – những chán chường ủ mục dấu chân – để em gom tất cả những ngày hạ làm món quà dành sẵn… ấm mùa
sau người về.
Sống là sống ở đời, hiện hữu
tại thế với cái hành trang phải mang theo là cái Ngã thân xác nặng nề và tinh
thần rắc rối phức tạp. Đúng là như “chiếc
vali” hơi lạ là mang suốt muà hè
mùa của nóng bức oi nồng cay xè mắt… trong hơi thở rã mục… gom những giọt nước
buồn tênh (nơi muà hạ đi qua), đúng
như Lacan từng nói: có những sự thật không sao nói hoạch toẹt, mà chỉ nói nửa vời,
nói bẳng ẩn dụ, bóng gió xa xôi. Người thưởng ngọan cũng phải sống qua cái màn
lờ mờ đó “thân cát bụi nằm im nghe ngóng”
đúng là thái độ tiêu cực nếu muốn an thân – bài ca “của chiếc lá khô cong mình” hay
khom lưng cúi đầu chấp nhận, mà không chấp nhận thì có nước đi đời… chuyển màu đỏ sẫm như mảng máu bầm..
May mắn lắm, mà cũng rất hiếm
hoi là trong cơ thân của chiếc vali nhét dầy kín kẽ (nào trách nhiệm, bổn phận,
tôi đòi cung phụng) còn có chút nguyệt quế
nở bung giữa rằm. Nở theo bản năng như mắt phải mở, miệng phải nói, nhưng
cũng lén lút trong đêm, như con lân năm
mơ tiếng trống trong mộng mị, trong tiếng mưa xối xả… phải hiểu là trong
giây phút tự do thầm lén nhét đầy kín kẽ trong
góc vali.
Một góc nữa là
cơn gió nhiều ngày dồn lại - len lỏi giữa khe hở của nỗi nhớ nhung chật chội.
Ai đã nói (tôi cũng chẳng nhớ) thi nhân là thiên tài của kí ức, chính là sự nhớ
nhung tích lủy nhiều ngày, thường là hướng về những nơi chốn hay những liên hệ
của một thời đã mất, cầu mong sự liên kết giữa không gian và thời gian; nó là
công việc của kí ức.
Góc thứ ba là nhân những buổi
chiều vắng lặng tự thấy mình vô cùng cô đơn nên đâm sợ hải, bất an, bàn tay lạnh thả tuổi mình bay đi… Nhưng
tuổi tác mà bay đi đâu, chẳng qua là hành trang thể xác như biến mất thành hư
không, một bóng chim trong môi trường
thị giác, một áng mây bay tan biến, một tiếng chuông không vang lên, tất cả hướng
về hư vô, hay nói như A. Badiou: đến giây lát ở đó không có gì để nói cả, đây
là trạng thái của sự vật, nhưng vật
hiện hữu. cái vali của cơ thân hoàn cơ thân xách qua mùa thu…, thời tiết có đổi
thay, nhưng con người cũng như thời thế không hề thay đổi. Mùa đây phải hiểu là
mùa của tuổi đời, chỉ có thêm đôi mắt đợi chờ những điều biết trước hay đoán trước, với hình ảnh người thương yêu
hay lí tưởng cũng thế thôi, thành một cơn
điên nhét xuống đáy vali hay đáy lòng có khác gì nhau.
Nói như J.M.Maulpoix, thi
nhân không phải chỉ có quay về, nó cũng là người tiến lên, luôn luôn nhiều hay
ít trong sự khởi hành sắp ra đi hay đang cất bước, nó kêu gọi và đòi hỏi tương
lai, như Oship Mandelstan từng nói: “thi nhân như là cái máy chụp bắt lấy tương
lai”. Chưa chụp bắt được thì hãy Đợi chờ tưởng tượng “chuyến đi còn dài lắm, nhưng đi là đủ rồi; những ngọn gió Thái bình dương thổi khô bụi cỏ trong vườn. Từ
nào ở đây cũng mang một nghĩa ngầm như
vườn là nhà, là nước… mang mùi thơm dại
chạy suốt cuộc hành trình – lúc nào đó ngước mắt lên trời – người sẽ thấy đường
chim bay mãi mãi về phương Nam, dù là một phương nam héo úa tan tạ, vẫn
muôn thuở với ảnh hình “Việt điểu sào nam chi”.
đã đủ đầy những
mỏi mệt chồn chân – đã tan hoang với cơn gió trái chiều
hay đúng hơn theo hiện đại là
“xoắn lại” theo cách thế của cây gậy thần
rượu, một ngọn lửa, một dấu hỏi, cùng lúc nó sống trong hiện tại mà quay
về với dĩ vãng và phóng chiếu vào tương lai. Với niềm mong ước là người trở về vẹn nguyên – nhóm một ngọn lửa bằng
lá cây khô trước sân; hay chiếc lá từng cong chuyển màu đỏ sẫm như máu bầm,
hay chiếc lá khô lăn quăn trên hè phố để đốt
những giấc mơ xưa cũ.
Ngày nay chúng ta đang đi
tìm ý nghĩa của cuộc đời, và ý nghĩa chính đáng nhất vẫn không ngoài ý nghĩa của
tình yêu. Nhưng tình yêu là gì? Nó là đỉnh
điểm kết hợp sự điên khùng và khôn ngoan – lời của Edgar Morin. Khi tha thiết
thì tha thiết không tưởng nổi… Hãy nghe MC kể lể: …” suốt những năm tháng tôi đã sống trong một cuộc tình phi lí mà tôi
hằng gìn giữ dù không thể nào hiểu nổi… thoảng lúc cái hình ảnh thân yêu trở
nên vô cùng lạnh lẽo và xa lạ xô tôi vào miền thinh lặng lảng tránh nhịp thao
thức đời sống chính mình… Để thành thơ “Có
thể một ngày em mất anh”
Là
ngày - em không còn nghĩ gì về anh nữa…. vì… đã biết bao yêu thương – cũng chừng
ấy chán chường
Có
thể một ngày em muốn đi trên con đường lạ - có thể một ngày chẳng ai hiểu nổi –
ta mất nhau
Từ tình yêu đến tôn thờ một lí tưởng có
khác gì nhau đâu; mặt trái của yêu thương là chán chường thì mặt trái của lí tưởng
là bẽ bàng ê chề thất vọng. nhưng cắt đứt tình yêu thường thì quá dễ chứ muốn
thay đổi con đường lí tưởng không phải dễ đâu, nhưng tuyệt từ trong tư tưởng có
khi lại dễ hơn tuyệt từ tình yêu, như em
gạt bỏ một ước mơ (cứ ngỡ rằng có thật) - gạt bỏ một niềm tin (cứ ngỡ rằng vững
chãi).
Tác phẩm nghệ thuật có hiệu
lực của một thứ khoảng cách, nó đem cái thế giới hiện thực do tâm linh cảm tính
chúng ta tiếp xúc cách li và xua đi, từ đó sáng tạo ra một thế giới cảm tính đầy
hư ảo… Đó là hiện tượng “thẩm mỹ trầm tư” khiến chúng ta cách tuyệt với thế giới
hiện thực, từ đó tiến vào cảnh cô tịch thẩm mỹ; không có thứ cô tịch này thì
không thể nào đạt được cảnh giới tối cao của thẩm mỹ kinh nghiệm, tức là nói cái
này mà thực ra là chỉ cái kia. Đó là bộ mặt thật là bản chất tồn tại là chân
lí. Trong tác phẩm nghệ thuật còn bao hàm hiệu quả lịch sử, trong quá trình tìm
hiểu thẩm mỹ phải biểu hiện một thứ hiệu quả lịch sử. Gadamer nói rõ: “bản văn
nghệ thuật mang tính cởi mở, ý nghĩa của nó là vô cùng, do đó mà sinh thành
siêu việt thời đại của nó”.
Giờ hãy nói đến Mưa. Nếu nắng
trong thơ MC là đau khổ, thì mưa dường như là niềm hạnh phúc, nhưng cũng chỉ là
thứ hạnh phúc trong mơ tưởng mà thôi. Do đó về hình thức Mưa lõa thể có cách bố trí như Nắng là toàn bài không viết hoa, ngoại
trừ hai chữ là Mùa và sông Hàn. Cũng nên nhớ là mỗi từ, tự trong thơ MC mang
nhiều ý nghĩa, nó thay đổi tùy theo bài, theo câu. Như từ Mưa là của đất trời,
thiên thần, âm dương hài hòa, mưa cũng là máu và nước mắt của con người, là
tinh khí…, hàm chứa bao vẻ đẹp tinh hoa, mưa là ân huệ của cấp trên, của vua
chúa ban cho thần dân… Mưa cũng có sức mạnh tàn phá như lũ lụt dữ dội. Mưa lễ tình (valentine) là mùa của tình
yêu siêu việt, nó là nguồn tình cảm cao quí vô tận, nhưng lại rớt vào những cơn mưa. Mưa của đất trời
tình cờ, cũng có thể đặt nó ngay trong một xã hội, một thế giới kĩ thuật coi vật
chất là tất cả. Tình yêu thay vì thăng hoa đã hạ cấp hóa chỉ còn là trò chơi vật
chất… Có như thế mới xây xẩm mặt mày - bước
chân dạt về phía nào cũng dập dềnh -
gió - sóng
Nước
sông Hàn đục lâu
rồi vì nó vắt ngang giữa một thành phố kĩ nghệ hóa, nó vật chất hóa ngay từ
chóp bu. Còn chăng vẻ đẹp của tình yêu chỉ có ở những con phố bên kia… mới rực
rỡ đèn hoa kẹo ngọt.
gió bắt đầu tạt qua chiều là trở về với thực tại,
nơi đây: căn phòng ướt lạnh cái nhìn người
đàn bà trẻ - chới với trong tiếng gào thê thiết của con mèo gọi bạn. Ngôn ngữ
thơ ở đây là ngôn ngữ của cơ thể, theo Merleau-Ponty, cơ thể là trung tâm của
tri giác, tri giác ở trong cơ thể và là chủ thể, nó là cơ cấu của một thứ sáng
tạo tính. Tri giác có tính chất sáng tạo, nhưng nó không phải như cái kính lấp
lánh phản ánh đối tượng cảm xúc, mà là tính sáng tạo cấp ý nghĩa cho đối tượng.
Cùng lúc nó cũng mang tính trực giác, nó là thứ hoạt động phản tỉnh.
Merleau-Ponty cũng xác định: “Nghệ thuật là phô bày biểu lộ chân tướng của sự vật,
chân tướng ấy lại tiềm ẩn trong vật chất hiện thực, chỉ thông qua tri giác mới
thể nghiệm được sự tối tăm của chân tướng sự vật; cũng là cách thế để bảo trì
trạng thái thần thánh của nó. Nghệ thuật phải thông qua phương cách đặc biệt của
tự thân mới có thể thấy được đối tượng và biểu hiện được ý nghĩa có thể thấy
được đó. Nhiêm vụ của nhà nghệ thuật là khiến cho sự tồn tại của đối tượng
không thể thấy thành thấy được, bộc lộ ra chân tướng tồn tại”.
Nhờ thế chúng ta mới lí giải
được: trong giai điệu hoang tàn của một
chiều ướt nhẹp
Sợi sợi mưa lõa thể đẹp như
một xác thân đang thời kì hé nở…
Nguyên nhân chủ yếu của nghệ
thuật là tính ngôn ngữ, bản thân ngôn ngữ là sáng tạo, thủy chung mang tính chất
khai phóng, do đó nó luôn luôn biến hóa và là cơ sở kéo dài cách tân. Khi nói đến
giai điệu thì phải hiểu là cái gì đẹp đẽ huy hoàng hòa hài biểu hiện bằng màu sắc,
bằng âm thanh… của thế giới kĩ thuật văn minh rực rỡ; thế nhưng đó chỉ là cái võ
bên ngoài, còn nội tại của nó là cả một thế giới hoang tàn của một cơ thể rã rời
sau những giờ phút hoan lạc như một chiều ướt nhẹp. Phải hiểu ngầm từ “ướt nhẹp”
là môt từ, nói như người xưa là vô cùng đắc thế của một hiện tượng rã rời tàn tạ
của một thứ văn minh kĩ thuật đầy vật chất.
Chính trong cảnh hoang tàn
đó mới thấy sợi sợi mưa lõa thể đẹp…cái
đẹp của cơ thể là siêu việt là tinh hoa nhất trong vạn vật. Phải chăng đó là hiện
tượng nghệ thuật, giữa cái thế giới hỗn mang của văn minh vật chất chỉ có nghệ
thuật chính xác mới đúng nghĩa của nó mới tồn tại – dù nó có mang nỗi buồn đi
nữa cũng vẫn ấp ủ những nỗi niềm hi vọng thanh cao xanh xanh tỏa ra khắp nơi.
Tri giác ngoại tại và tri
giác của cơ thể tự thân là một như nhau, vì nó là hai mặt của cùng một hành động
(M.Ponty). Do đó “mưa lõa thể” chỉ là mở đầu của dòng tình cảm tràn đầy (17 lần
nhắc đến trong tập thơ) ở đây chúng ta chỉ nêu ra đôi ba bài tiêu biểu.
Từ những nỗi buồn xanh ấp ủ (mưa
lõa thể) đến “Kí ức mưa” là nỗi buồn dằng dặc. Mưa ở đây là mưa của đất trời
hay đất nước. Nỗi buồn cô đọng (buồn sánh
và trong veo) lan tràn giàn trải tràn đầy…
chưa bao giờ thấm thía cái lạnh…
Một ngày xưa lắc – theo
tôi cái lạnh này là tươi mát vắng lặng thanh bình mới nảy ra chuyện lãng đãng trên bấu trời xanh…khiến
linh hồn run lên trước sự cẩn trọng và tỉnh táo không ngờ… Một hiện tượng đạt
đến như lúc tọa thiền; không lẽ MC cũng tọa thiền ư?
Có linh hồn phiêu lưu bằng sự
tuyệt đối vô bờ - một lần đứng lại - và trôi đi vĩnh viễn…
Để mưa mưa cứ hoài nỗi buồn ngốc dại, mưa giờ đây không phải của đất
trời thiên nhiên mà là của con người… mãi mãi chiếm cứ nỗi buồn khờ dại, nhớ
thương lặng lẽ ướt át như sự ướt át tháng tháng giao mùa (đúng là ngôn ngữ của
cơ thể). Có thế mới lí giải được “em vẫn
tiếp tục những mong đợi xa xôi – tưởng
tượng và bôi xóa - về những điều không thuộc ranh giới đúng / sai.
Bất cứ sự tồn tại nào đều phải
mang tính chất yêu thương và câu cuối bao giờ cũng đầy tính hấp dẫn:
Như đã bao lần – em giấu rất
nhiều cách nhìn về anh – khi tự dìu mình về một trời mưa khác…
Mưa này lại là mưa của thời
đại, của xã hội, và anh phải hiểu là hình ảnh của lí tưởng… nhưng với MC thì
cũng có một người yêu bằng xương bằng thịt, cũng có thể là người đã mang đi rất nhiêu cơn mưa
Ý nghĩa của một tác phẩm văn
học cũng như một bài thơ chỉ có thể hiểu được nếu người ta chấp nhận cái hình ảnh
đặc biệt tạo nên ý nghĩa ấy (B.A. Hirsh). Như mưa ở đây là mưa thuộc lãnh vực nội
tại, mưa của bản chất thần thánh của thiên nhiên tạo hóa tự do. Nó là nhu cầu là nguồn sống cấp thiết của vạn vật của
con người không sao diễn tả hết được. Chữ Người ở đây cũng vô cùng rắc rối, vừa
có tính cá thể, vừa quần thể, một giai tầng, một tầng lớp đủ cả. Có thế mới mang cả tiếng vọng của cơn dông ì ầm ngoài
biển; thật ra là một hình ảnh khá đẹp, nhưng chưa đủ để nói lên những hãi
hùng sóng gió bão tố lẫn với bao đau thương thảm khốc… Để lại nơi này mùa hạ đỏ hoe đôi mắt, cái không gian sục
sôi nóng bức đã biến ngày thành đêm, cõi dương đã thành âm đến nỗi mình cũng không
còn nhận ra mình (ta lạc mất dáng mình
trên từng lối đi quen). Dạo quanh phố như tìm kiếm vật gì, mà có vật gì đâu
để tìm, chẳng qua chỉ đi lơ ngơ láo ngáo – nghe nỗi buồn vây quanh – con đường lạnh tanh một
niềm hất hủi…
Phải chăng vì không hòa mình được với quần thể cuộc sống trở
thành lạc loài. Cả đến giấc mơ cũng bị mang đi, nghĩa là mọi mơ ước cũng không
sao mơ ước được. Nếu giữa khuya mà giật mình thức giấc là thức luôn để nghe bao nhiêu phiền toái quấy rối,
như tiếng chuột cắn xé giấc ngủ…Cuộc
sống lạc loài còn đở, đằng này sống không ra sống, chết không ra chết, vì ban
ngày thì công vệc bề bộn: tất bật bàn phiếm
giấy tờ, bàn tay, ánh mắt, bước chân nhòa vào dòng người đổ xô – từng phần cơ
thể bỗng thành kẻ khác – đêm ngưng lại những câu chuyện mùa hè... (ngày và
đêm).
Nhưng nội dung thơ “Có Thể”
không phải chỉ có Nắng và Mưa, mà còn lắm vấn đề, đăc biệt là đời sống nội tại
tâm linh với những u uất khôn giãi bày. Trước tiên là tính kiên cường của giới
nữ trong thế kỉ 21, nó không còn nhu nhược yếu đuối trong đau thương mà vẫn tỏ
ra chịu đựng vững vàng trước những biến cố:
Khi
anh gạt em ra ngoài cuộc sống của anh - em như con chim trúng tên – chấp chới
bay đi với đôi cánh gảy – Đã một lần đau - thêm một lần ứa máu – cứu em – không
phải thời gian làm lành vết thương - mà lòng kiêu hảnh. Tình yêu là nhát dao
chém thẳng – vết sẹo suốt đời cưu mang
Khi
anh gạt bỏ…cây vẫn xanh và hoa vẫn tím trời Em gạt bỏ ước mơ - gạt bỏ niềm tin – (dù có) thêm một vết sẹo
dài.
Mới thấy cái uy nghi của một
thiếu nữ trong thời đại mới; dù rằng trong tâm tư như đang chết dần… trải qua bao tháng năm vẫn sống trong một cuộc
tình phi lí mà tôi hằng gìn giữ…Không có gì đau bằng: thoảng lúc cái hình ảnh thân yêu trở nên vô cùng lạnh lẽo và xa lạ xô
tôi vào miền lặng thinh lảng tránh nhịp thao thức…(Tan vào buổi chiều). Để
thấy rõ từng phần cơ thể như rã tan vào không gian. Nhưng khổ thay các triết
gia hiện đại lại nói rã tan là tồn tại, là hiện hữu, vì vô là hữu. Đên nỗi cuộc
đời không còn biết bắt đầu từ đâu, và kết ở đâu. May mắn là có chút tâm hồn
thiên phú, si mê nghệ thuật, biết lắng nghe thanh âm rối bời trên đường phố,
nghe cây hát, biết ngắm những sắc màu chuyển động trên lá bàng.
Biết
điên khùng của yêu thương và bận rộn của âu lo (không biết bắt đầu từ
đâu và kết thúc từ đâu). Không lẽ MC cũng ý thức được tình yêu mang một mâu thuẫn
đặc biệt, đó là sự hiện diện của điên khùng và khôn ngoan. Cái đẹp của tình yêu
chính là sự biểu hiện cái chân lí tự ngã qua kẻ khác hay ngược lại, là xuyên
qua tha nhân thấy chân lý bản thân (E. Morin ).
Hay nói như Morin, sự khôn ngoan và điên
cuồng không những chẳng bao giờ xa nhau, mà còn tự sinh sản lẫn nhau. Như chúng
ta biết thi ca không chỉ là cách thức diễn tả văn chương, mà còn là trạng thái
bất bình thường, đưa chúng ta đến chia xẻ, cuồng nhiệt, kinh ngạc thán phục sự
cảm thông, sự say sưa, sự phấn khởi, và chắc chắn rằng tình yêu chứa đựng nơi nó tất cả những cảm nghĩ của trạng
thái bất bình thường. Ý nghĩa của thi ca và tình yêu là ý nghĩa có phẩm tính
cao cả trong cuộc đời. Nó ràng buộc đời đời âu cũng là định mệnh, là nghiệp chướng.
Nên “trong thành phố mùa đông” - mùa
của lạnh lẽo cô đơn, đêm thành phố không
anh – thành phố tình tự với dòng sông sâu thẳm – dòng sông ôm chặt vào lòng dịu
dàng như chiếc chăn đêm…Hay khi thời tiết báo hiệu xuân về em cũng nghe lòng rộn ràng… Em vẫn nhìn anh
bằng ánh mắt mùa xuân năm trước – nghe hơi ấm quanh mình – em mang về căn phòng
và trải lên chăn (bài thơ ngày giáp tết)
Để rồi có đêm nào như đêm này – mưa ướt nhẹp - em ôm tay mình dỗ dành bằng giấc
mơ về đốm lửa –
Cháy
trong mắt anh ngày xưa (Đốm lửa). Sức mạnh của ngôn từ là thi ca, nó không có chức
vụ nào khác là vẫn bất lực là nêu ra chức danh chính xác. Tư duy tích cực cũng
không thể chỉ xuất đích danh sức mạnh ấy, bài thơ luôn luôn ở trạng thái phi tạo
tác (Alain Badiou). Đây là cái tâm trạng rối rắm của cả cuộc đời tác giả, dù
chưa phải dài chi cho lắm, chỉ mới hai mươi mấy năm trời, chung qui cũng chỉ có
tình yêu là chính yếu, bao sự kiện bao nỗi niềm dở dang… chỉ muốn xóa đi… Đôi mắt của bức ảnh treo trên tường với những ám ảnh cô đơn…những
giọt nước mắt lỏm sâu kỉ niệm - cái bóng của đêm tối – như tan vào bụi – trên
tay tôi - thành một mớ bòng bong - chẳng bao giờ gở nổi – những mộng mơ nằm lặng
thinh như cái chết – (Xóa) Nhưng
nói như Heraclite “chết để sống, sống để chết”.
Những phân tử của chúng ta thoái hóa và chết đi bằng cách sử dụng cái
quá trình phân hủy làm chúng ta trẻ lại. Ái tình cũng vậy nó chỉ tồn tại bằng
cách luôn luôn tái sinh. Tình yêu chính là tái sinh thường trực tình yêu bẩm
sinh, tất cả cái gì xây dựng thành xã hội, tất cả cái gì được tạo lập trong đời
bắt đầu phải chịu sức lực tan rã hay biến thành nhạt nhẽo. Vấn đề gắn bó trong
tình yêu thường là bi kịch (E. Morin).
Công việc tìm hiểu thơ Có
Thể của tôi đến đây cũng có thể gọi là tạm đủ. Trước khi dừng viết, với tính chất
cắt dán, để kết thúc cho bản văn tôi lại mượn lời của Maulpoix để nói rằng: “Sự
nhận thức thi ca không phải chỉ là sự suy tầm một ánh sáng trong đêm tối, mà là
những bóng tối trong ánh sáng, nó thấy xa xa những hình thể nhợt nhạt yếu đuối,
nó biết rằng có lắm điều bí mật trong vũ trụ mà có lẽ đã bị che giấu bắng cái
áo khoác của ánh thái dương. Nó không hề tìm hiểu ý nghĩa của sự kì diệu, mà chỉ
tìm hiểu sự khó hiểu hằng ngày. Tất cả cái nhìn với nó là nhân sư (sphinx), tất
cả ngôn từ đều là vu thuật khó hiểu, mỗi một cọng cỏ, mỗi một thân cây đều chứa
đựng thần thân hữu hay hung ác. Thái dương chì 1à ánh sáng hư vô và trên chiếc
lá hiển hiện sự trắng bạch, ngòi bút mà nó thường dùng không hề quên noi theo
đường gân của hố thẳm.
Và cuối cùng để có một nhận xét về thơ của
MC lại phải mượn lời của Kim Thánh Thán
mà nói rằng: Thơ là lời chân tình, chân ý, chân tâm của người mà thôi; không có
sự chân thành thì không phải là thơ. Vậy tập thơ Có Thể dù mỏng manh cũng đạt
được sự chân thành đáng yêu.
(9-2012)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét