Đôi điều về một thế
hệ cầm bút ở Tp HCM
Khá vô nghĩa, nếu đặt nặng vấn đề tuổi tác trong sáng tạo, nhất
là trong địa hạt văn chương. Tuy nhiên, văn chương tự thân nó lại là một chuyến
đi dài. Thế hệ 8X dường như hơi trẻ, dấu ấn văn chương chưa nhiều, trong khi
6X, theo tôi, thì đã quá già. Thôi thì chọn 7X, lứa tuổi còn sung sức trong khi
đoạn đường đi được cũng đã không còn quá ngắn. Và chọn Sài Gòn - Tp HCM, bởi đó
là nơi tụ hội, chứ thật ra, các tác giả văn chương Sài Gòn của nhiều thế hệ
cũng chẳng có mấy ai sinh ra, lớn lên ở Sài Gòn. Người rời đi không ít, người ở
lại, nặng lòng với văn chương nhưng còn loay hoay mãi cũng nhiều. Tác giả văn
chương 7X có khá nhiều người nổi tiếng không nhờ giá trị tác phẩm mà nhờ những
ầm ĩ phi văn chương, phi thẩm mỹ. Chuyện này, thỉnh thoảng báo chí lại rộ lên
rùm beng một vài vụ, vài chuyện, nhắc lại e thừa.
Sự đào thải khắc
nghiệt
Các tác giả 7X đều ra mắt vào thập niên 1990, "ồ ạt"
nhất là trong những năm đầu. "Bà đỡ" văn chương của thế hệ này có khá
nhiều. Tờ Văn nghệ Tp HCM có trang "Hoa hàm tiếu" do nhà văn Lý Lan
phụ trách, đều đặn trong nhiều năm liền, mỗi số báo đều dành đất đăng tác phẩm
kèm lời giới thiệu khá chu đáo về một cây bút mới. Trên Bán nguyệt san Áo
Trắng, nhà văn Đoàn Thạch Biền, cũng dành nhiều tâm huyết để xây dựng nên một
"Gia đình áo trắng" quy tụ gồm toàn những sáng tác của học trò, sinh
viên, những người mà nhà văn đàn anh bảo là "Tôi thương mà em đâu có
hay". Nhóm "Vòm me xanh" của tờ Mực tím cũng là một sân chơi xôm
tụ, những Me Xanh, Me rẫy, Mẹ Ruộng, Me Vườn… ươm mầm văn chương dưới vòm me,
giờ nhiều người đã khẳng định được tên tuổi trên văn đàn, trong đó có Gia Bảo,
Nguyễn Khắc Cường, Nguyễn Danh Lam, Trần Lê Sơn Ý… giờ vẫn ở lại Vườn Mực tím
và đã trở thành những gốc me "cụ".
Những cuộc thi, giải thưởng văn chương cũng là nơi đã phát hiện
ra nhiều cây bút mới thế hệ 7X. Nguyễn Thị Châu Giang, Nguyễn Ngọc Thuần, Ly
Hoàng Ly, Nguyễn Hữu Hồng Minh, Tiến Đạt, Nguyễn Lê My Hoàn… và nhiều người khác
đều được bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ biết đến nhờ các cuộc thi, giải thưởng
của Báo Tiền phong (tác phẩm tuổi xanh), Nhà xuất bản Trẻ (Văn học tuổi 20),
báo Tuổi trẻ (thơ Bút mới)… Không đếm hết và cũng không nên đếm. Phần nhiều các
tác giả đều xuất hiện ở cả hai nơi, trình làng tác phẩm tại các vườn ươm và
được biết đến nhờ giải thưởng.
Như bất kỳ một người không có tác phẩm dự thi nào khác, tôi chắc
rằng, nghệ thuật đích thực thì không cần đến các cuộc thi! Không ít tác giả
thành công - và "hơi" thành danh - trong các cuộc thi, sau 10, 20 năm
đã hoàn toàn bị lãng quên và tự lãng quên, dường như chẳng dính dáng gì đến văn
chương nữa. Gia Bảo, Khắc Cường, Nguyễn Hữu Huy Nhật… sau một vài tập truyện
ngắn "thơm mùi giấy học trò", giờ có thể đã yên tâm với thành công
(tôi mạnh dạn dùng từ này) ở lĩnh vực khác, với công việc mà họ chọn, không
thấy xuất hiện tác phẩm mới. Nguyễn Lê My Hoàn nhận ra "Lối đi ngay
dưới chân mình", nhưng đi đâu thì đó là việc của chị, tuyệt nhiên không
phải là lối văn chương. Nguyễn Thị Châu Giang dường như đã gác lại 14 cuốn sách
từng in (trong 10 năm đầu) để yên tâm "chơi với nghệ thuật hội họa".
Khoảng 10 năm nay, độc giả không thấy chị ra sách mới, có viết nữa hay không
thì chưa ai hỏi, chưa từng nghe chị thổ lộ. Ly Hoàng Ly thỉnh thoảng vẫn xuất
hiện trên mặt báo khá rình rang, nhưng không với tư cách tác giả văn chương mà
với tư cách một họa sĩ sắp đặt có triển lãm trong và ngoài nước. Không biết với
thơ, chị có "tắt lửa lòng"…
Người rời đi không ít, người ở lại, nặng lòng với văn chương
nhưng còn loay hoay mãi cũng nhiều. Tác giả văn chương 7X có khá nhiều người nổi
tiếng không nhờ giá trị tác phẩm mà nhờ những ầm ĩ phi văn chương, phi thẩm mỹ.
Chuyện này, thỉnh thoảng báo chí lại rộ lên rùm beng một vài vụ, vài chuyện,
nhắc lại e thừa.
Cái sự loay hoay của tác giả 7X Sài Gòn, tôi thấy tựu trung vẫn
nằm trong ước muốn cách tân văn chương, thơ phú, ít nhất là về hình thức, bút
pháp thể hiện. Đây là điều đáng trân trọng. Song phải thừa nhận thực tế, sau
15-20 năm cầm bút, cố gắng cách tân của một thế hệ cầm bút vẫn chưa đọng lại gì
nhiều. Dễ thấy nhất là hai trào lưu (lại tạm gọi thôi, vì ngoài danh xưng, bạn
đọc vẫn chưa thấy có gì rõ nét hình hài): "hậu hiện đại" trong văn
xuôi và "tân hình thức" trong thơ. Tôi đoán, viết kiểu truyền thống
thì sợ cũ, mòn, không thích, hiện đại thì với chưa tới nên các tác giả nói trên
cố ý tự gán cho khuynh hướng sáng tạo của họ là "hậu hiện đại" thôi.
Mơ hồ, rối rắm, những tác phẩm hậu hiện đại đến nay vẫn chẳng thấy đâu, ngoài
tên gọi định tính vốn dĩ được dịch từ tiếng nước ngoài.
Thơ "tân hình thức" có nhiều tác phẩm xương thịt hơn.
Đáng nói, những tác phẩm ấy chỉ xuất hiện trên blog, facebook cá nhân hoặc một
vài trang mạng văn chương của một nhóm văn nghệ nào đó ở nước ngoài. Chưa từng
thấy tác phẩm "tân hình thức" nào được xuất bản bởi báo chí trong
nước hay đĩnh đạc nằm trên giá sách như những tác phẩm không tân hình thức,
cũng chẳng hậu hiện đại mà tôi vẫn còn thích đọc.
Không bàn về tương lai, tôi chỉ nhận xét ở thì hiện tại, cả "tân
hình thức" lẫn "hậu hiện đại", đều chỉ là một sự giãy giụa tuyệt
vọng trong cơn khủng hoảng phương pháp sáng tạo. Nó chưa từng là khuynh hướng
của công chúng văn nghệ, chỉ là khuynh hướng của một số - rất ít - người viết
và chỉ người viết mà thôi. Không có Internet, tôi e cả thơ lẫn văn trong hai
"phái" này e chừng sẽ đặc sệt một đặc điểm mà tác giả của chúng bài
xích, đó là văn học… dân gian! Chỉ về mặt "đường truyền" thôi. Vì
không thể xuất bản thành sách, in trên báo, tôi nghĩ nó rất thích hợp, như đã
từng với cách… truyền miệng, thông qua cãi vã từ tác giả này sang tác giả khác
chứ không từ tác giả đến người đọc. Nó cũng na ná như hiện tượng 7X đặc biệt
xuất hiện rất nhiều nhà thơ. Trong các quán cà phê, quán cóc vỉa hè, các nhà
thơ vô danh có mà nổi danh cũng có vẫn thường túm tụm nhau bàn luận sôi nổi chuyện
văn chương và say sưa nói về tác phẩm dự định của mỗi người. Nhiều người làm
thơ, tôi e chỉ là để khỏi phải làm một công việc nghiêm túc nào khác. Đầy niềm
tin và hứng thú, họ vẫn nói về chuyện ra mắt tác phẩm như một động từ chia ở
thì tương lai.
Văn chương 7X Sài Gòn thành tựu không nhiều nhưng vẫn có những
tác giả đáng đọc, không cần căn cứ vào giải thưởng mà họ từng giành được. Tôi
thấy thú vị với truyện ngắn của Tiến Đạt, Nguyễn Vĩnh Nguyên, Vũ Đình Giang,
tiểu thuyết của Phan Hồn Nhiên, Trần Nhã Thụy, Nguyễn Danh Lam, truyện thiếu
nhi của Nguyễn Ngọc Thuần… Riêng Nguyễn Ngọc Thuần, qua hai cuốn "Vừa nhắm
mắt vừa mở cửa sổ" và "Trên đồi cao chăn bầy thiên sứ", anh đã
xuất hiện với một tâm thế rất lạ, sâu lắng và trong trẻo hơn nhiều, ngoài tầm
hình dung so với một tác giả lòng khòng đen đúa khá đầu bù tóc rối!
Với 7X, có lẽ còn quá sớm để nhận diện một thế hệ văn chương
sắp già chăng? Đành thôi, chắc cũng nên kiên nhẫn đợi thêm 20 năm nữa, tác phẩm
của thế hệ văn chương 7X Sài Gòn đầy hơn một chút, biết đâu lại chẳng nhận ra văn
học nước nhà vừa (hay đã) xuất hiện một tay hảo hán?
Nhà văn Trần Nhã
Thuỵ: "Lặng lẽ rút lui là tốt"
Nói về thành tựu văn chương 7X, tôi nghĩ đó là công việc của
những nhà lý luận, phê bình. Đứng ở góc độ một tác giả, một người đang viết - nghĩa
là vẫn đi trên đường, tôi nghĩ mình chỉ có thể nói một cách hết sức cá nhân và
chủ quan. Về những tác giả thế hệ 7X đang sống, làm việc tại Tp HCM mà tôi ấn
tượng, yêu thích, tôi xin ngẫu nhiên nêu ra đây (không xếp hàng hay xếp hạng),
đó là Nguyễn Vĩnh Nguyên, Nguyễn Danh Lam, Phan Hồn Nhiên, Vũ Đình Giang, Tiến
Đạt, Nguyễn Hữu Hồng Minh, Nguyễn Ngọc Thuần, Song Phạm… Họ đều là những người
đang viết, đang vật lộn giữa cuộc sống và sáng tạo. Tôi thấy ở họ đầy đủ những
tư chất của nhà văn: sự cô đơn, ý thức xã hội và ý thức sáng tạo. Những ai từng
theo đuổi công việc viết lách trên dưới 20 năm, tôi nghĩ phải có tình yêu văn
chương lớn lao lắm và sức mạnh ý chí bền bỉ lắm. Cũng có thể nói, viết văn cũng
cần có sức khỏe như dân cày.
Những người từng gây đình đám rồi lặng lẽ rút lui, tôi nghĩ cũng
bình thường, và tôi luôn cảm thấy như thế là tốt. Mỗi người đều có một số phận.
Nhà văn hay không thì cũng là để sống hết một cuộc đời. Những ai từng đến với
văn chương để kiếm chút danh còm thì cũng mau chóng nhận ra nó thật ngớ ngẩn,
buồn cười. Những nhà văn cứ loay hoay kiếm danh thì chỉ thấy tên tuổi nổi lềnh
bềnh mà tác phẩm không có gì. Còn hỏi vì sao văn chương cứ quẩn quanh, tôi xin
mượn câu trả lời phỏng vấn của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên. Khi được hỏi suy nghĩ
của ông về điện ảnh Việt Nam,
Bùi Thạc Chuyên nói điện ảnh Việt Nam đang ở… dưới hố, khi nào lên khỏi
miệng hố rồi hẵng tính. Tôi cũng muốn nói một câu tương tự như thế. Chúng ta
chưa từng có một tiền đề nào để nhà văn sáng tác tác phẩm lớn, thì đừng đòi hỏi
tác phẩm lớn. Chúng tôi vẫn đang dưới hầm, dưới hố. Vậy thôi.
Nhà văn Phan Hồn
Nhiên: "Phải biết đặt ra cho mình các thử thách"
Có lẽ không khó để xác định những người viết thế hệ 7X ở Tp HCM
vẫn còn gắn bó với văn chương. Phần đông người trẻ khi bắt đầu viết vẫn xem đây
chỉ là sự thử sức, hay đơn giản hơn là cuộc chơi. Khi trưởng thành, có những
công việc khác hấp dẫn hơn, thiết thực hơn, việc ngừng cuộc chơi là điều dễ
hiểu. Mặt khác, theo đuổi công việc viết một cách nghiêm túc, tất cả đều phải
chấp nhận rằng, thử thách trong công việc này là rất lớn. Công việc viết cũng
lấy đi thời gian, trí lực và sức lực khá nhiều. Ngay bản thân trong việc làm
nghề, mỗi chặng đi, lại có thêm một thách đố nào đó buộc người viết phải vượt
qua. Thậm chí, người viết phải đặt ra cho mình các thử thách, nếu muốn phát
triển kỹ năng nghề nghiệp.
Từ khi bắt đầu viết cho đến nay, tôi vẫn chỉ theo đuổi duy nhất
một quan niệm: Như các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, hội họa, viết văn
đòi hỏi người sáng tạo quá trình rèn luyện khắt khe. Bạn có thể gặp may mắn khi
khởi đầu, nhưng để đi đường dài, bạn chỉ có thể dựa vào chính bạn. Viết và học.
Học và viết. Các tiến trình này luôn song hành. Hứng thú của tôi trong công
việc văn chương cũng là hứng thú tìm tòi, thay đổi, thử nghiệm kỹ thuật. Nắm
vững kỹ thuật này, lại thấy vấn đề khác đặt ra. Theo đuổi kỹ thuật viết có lẽ
là mục tiêu hơi kỳ quặc, nhưng đây là động cơ giúp tôi có thể làm việc liên
tục, mạnh dạn thử sức trong một số thể loại khác lạ. Viết văn cũng đòi hỏi kiểm
soát bản thân khá gắt gao. Có thể tác phẩm thử nghiệm này của mình tình cờ
tương thích với độc giả, được ủng hộ. Nhưng cũng phải chấp nhận có tác phẩm bị
từ chối.
Nhà thơ Lê Thiếu
Nhơn: "Văn chương 7X lãng mạn nửa vời..."
Thế hệ 7X ban đầu có những cây bút nổi đình đám như Gia Bảo,
Nguyễn Khắc Cường, Nguyễn Thị Châu Giang… nhưng công việc viết lách nhạt nhòa dần
với họ. Vì sao có thực trạng ấy? Đôi khi ngả lòng, tôi cũng hỏi chính tôi như
vậy? Thực sự, nghề cầm bút rất nhọc nhằn mà thu nhập lại ít ỏi. Bằng cái nhìn
tỉnh táo sẽ dễ dàng nhận ra, kẻ sáng tạo trong kinh tế thị trường khác gì đánh
cược cái dạ dày để phân định được thua với Thượng Đế? Thôi thì cảm thông cho
từng sự lựa chọn cá nhân. Thay vì thao thức với số phận con người, họ có quyền
dành ưu tư ấy cho miếng cơm manh áo riêng mình giữa thời buổi mà phần lớn các
giá trị đều tô thêm màu sắc xanh đỏ phô trương và cộng thêm âm thanh rủng rẻng
kim tiền!
Sinh ra trong giai đoạn đất nước loay hoay khó khăn và trưởng
thành trong giai đoạn đất nước vươn vai hội nhập, nên thế hệ văn chương 7X tồn
tại khá nhiều mâu thuẫn. Theo tôi, sau khi trừ đi vài trường hợp đặc biệt thì
có thể phân tích về mặt tâm lý, họ lãng mạn nửa vời và thực dụng cũng nửa vời,
họ bảo thủ nửa vời và hiện đại cũng nửa vời. Muốn có tác phẩm xuất sắc, chỉ còn
cách dấn thân vào sự thật, nhúng bút vào những đề tài đang gây nhức nhối lương
tri cộng đồng. Có lẽ, đó là phương pháp duy nhất hữu hiệu để thế hệ 7X tránh
khỏi sự đào thải khắc nghiệt của chữ nghĩa. Ngược lại, mọi mưu cầu cách tân
hoặc đổi mới chỉ giống như trò lạ mắt vui đùa chốc lát mà thôi!
Trong thực trạng người làm thơ nhiều hơn người đọc thơ, tôi dành
nhiều tâm trí hơn cho chuyện thẩm định và phê bình. Sau cuốn "Thi ca nết
đất", tôi đang có kế hoạch xuất bản một cuốn tiểu luận khác về thơ Việt
đương đại.
Nhà văn Nguyễn Danh
Lam: "Một thế hệ mới đã hình thành"
Văn chương 7X có một lợi thế về khởi điểm. Đó là lúc tình hình
văn nghệ Việt Nam
bắt đầu trào lưu đổi mới. Không khí văn học được hâm nóng, từ "thượng tầng"
với những giải thưởng văn học chất lượng, cho đến "hạ tầng" qua hàng
loạt ấn phẩm văn học dành cho lứa trẻ… Không khí văn chương rộn ràng ấy trùng
khớp với thời điểm chúng tôi bắt đầu "tập tọng" viết lách, nên ai
cũng hào hứng, có cả những tranh đua rất lành mạnh. Sau hơn 20 năm nhìn lại,
tôi thấy không quá, nếu nói có cả một thế hệ mới đã hình thành, sau thế hệ
1975. Có nhiều tên tuổi, thuộc nhiều "dòng phái" khác, rất đáng kể.
Với thế hệ 7X, theo tôi nếu đã "nhiễm" văn chương có
vẻ "nặng nợ" hơn các bạn sinh ở thập niên sau (8X). Vì quan niệm "văn
chương là một nghề có giá" vẫn được lứa 7X hấp thu từ những người thuộc
lớp trước nữa. Giờ đây văn học đã có phần… hắt hiu rồi. Âu đó cũng là việc
chuyển mình của cả thế giới. Nhà văn không chọn, nhưng thế giới chọn thì nhà
văn cũng phải chịu và… nên chịu!
Cá nhân tôi thấy, văn chương Sài Gòn tiếp thu cái mới khá sớm.
Tất nhiên, với đầu vào như thế, đầu ra cũng theo đó biến đổi. Tôi thấy mình bắt
đầu viết khác đi. Tôi cũng nhận thấy điều này, Trần Nhã Thụy, Nguyễn Vĩnh
Nguyên, Nguyễn Ngọc Thuần… viết rất "khác".
Nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng
Minh: "Nhiều cây viết nguội lạnh sớm"
Tôi rất ngại dùng từ "thành tựu" để nói về mình hay
thế hệ mình. Đây là một từ mà khi dùng sức thuyết phục đối tượng sẽ rất khó khăn.
Bởi không có một lĩnh vực nào mơ hồ, cảm tính và khó định đoán như văn chương.
Theo tôi, họ, những người viết 7X ít ra cũng đã làm được một điều gì đó cho thế
hệ của họ. Ví dụ như sự mờ nhạt chẳng hạn!...
Nhiều cây bút từng nổi đình nổi đám một thời nhưng nay đã mất
hút, tác phẩm không đọng lại được với công chúng văn nghệ, việc sáng tạo cũng
đang bế tắc, quẩn quanh. Chuyện đó bình thường thôi! Cả thế kỷ đôi khi chỉ còn
lại một hai văn tài. Sự "chuyển vùng" đôi khi lại khiến bút lực phong
độ hơn! Đáng suy nghĩ chăng, nhiều câu viết thế hệ 7X đã nguội lạnh rất sớm!
Bằng cái nhìn cá nhân, tôi thấy văn chương 7X Sài Gòn có thể
gói gọn bằng mấy từ: Hồn nhiên, chân thành, thiếu vắng bản sắc cá tính, u ơ, ồn
ào, vô danh và "im thin thít lặn mất tăm"…
Tôi nghiệm ra tôi chỉ thực sự quan tâm khi viết tác phẩm và khi
viết xong thường ít nghĩ về nó. Tôi vẫn hài lòng khi tình cờ đọc lại những gì
đã viết của mình (2 tập thơ, 2 tập truyện). Vì đã hết mình khi thể hiện. Còn nếu
nó dở trong cách đọc của ai đó thì phần lớn do tài năng ít ỏi, hạn chế của mình
chứ không phải là ít nỗ lực!
Nhà thơ Phan Trung
Thành: "Không cần phải sốt ruột"
Hội Nghị Nhà văn Trẻ Tp HCM lần thứ nhất năm 2001 quy tụ khoảng
50 cây bút, phần đông đều thuộc thế hệ 7X. Số cây bút này sau đó có "rơi
rụng", một số khác "chuyển ngành" nhưng không thể phủ nhận thành
tựu của họ được. Trong sáng tạo, sự "im ắng" trở mình trong khoảng
thời gian 5-7 năm là điều bình thường, không cần phải sốt ruột.
Bản thân tôi, đi từ những bài thơ lẻ cho đến trường ca là một
chặng đường, sau khi loay hoay với đủ thể loại. Tôi ấn tượng với những tựa sách
thơ như "Cơn ngạt thở tình cờ" của Trần Lê Sơn Ý hay "Trở mình
trên máng xối" của Ngô Liêm Khoan. Thật tiếc là tác giả ấy đã "rời"
thành phố trở về quê hương khi cuộc "trở mình" chưa đến hồi quyết
liệt và gay cấn. Năm 2008, tôi xuất bản cuốn "Đồng hồ một kim" (NXB
Văn Học, 2008). Thơ in ra chưa ráo mực thì ngã bệnh. Điều trớ trêu là những câu
thơ trong tập như dự báo những ngày buồn bã sắp đến: "Chọn bệnh viện Chợ
Rẫy để yên thân"..
* nguồn: lethieunhon
