KỲ 61
Cùng hội cùng thuyền Hai Khanh, tầng lớp “thống
trị” có quan huyện Môn từng tâm sự:
“Cái nghề làm quan bây giờ có phải dễ kiếm
như vậy đâu. Xoay được của thằng dân đen vài chục bạc thì có khi vã mồ hôi trán
ra. Nhất là ở huyện ông trị nhậm, mấy năm vừa rồi, được thế mặt trận bình dân,
cộng sản nó mọc lên như rươi. Những thằng khố rách áo ôm cũng dọa biểu tình và
giở lý sự ra với quan. Làm quan bây giờ khó, khó lắm. Thật ra là trên đe dưới
búa…”
Vậy sợ chưa đủ xấu, ông nhà văn diễn tả cả cái
nỗi bực của quan vì vợ mình không… chịu “hiến thân” cho Tây:
“Nỗi bực của ông huyện lại kéo đến. Phượng
(bà huyện) chỉ cười với quan công sứ một tí thôi, tiếp người ta một tí thì mình
chẳng phải lẹt đẹt mãi thế này. Ngay cả quan công sứ Hải Dương từ lần gặp
Phượng ngày tết tây trên tỉnh cứ hỏi thăm bà huyện luôn. Giả thử Phượng chiều
lão ta một lần đi nữa cũng có mất mát gì. Miễn là chồng bằng lòng thì thôi chứ…”
Các “quan” đã xấu vậy, vợ các “quan” làm sao
tốt?
Bà huyện Môn thì “dâm ngầm”:
"Mắt
và môi bà lúc nào cũng hơi ướt, đôi mắt mơ màng có khi bất thình lình nhìn
thẳng vào một người đàn ông như hơi chế riễu và hỏi : “Ông hãy nhìn kỹ đi, có
phải tôi đẹp mê hồn không?”.
Bà tuần
Vi thì lại:
“ngực
đét như một con mắm, cái mặt luôn luôn hơi vênh lên. Tướng bà có chỗ khác người
nhất là hai cái tai to tướng chừng gần chấm xuống đến vai. Kẻ xấu miệng thì bảo
bà có tính ngồi đâu cũng làm như mẹ người ta…”.
Còn bà
Phán Đệ:
“béo
nục nạc, vừa rút một cái gương con trong túi ra. Bà quay vội đi xoa thêm ít son
đỏ lên cặp môi rồi lại quay trở lại nói the thé…”.
Tất nhiên, con cái nhà quan cũng xấu xa không
thua gì bố mẹ:
“Cậu Tường, con trai ông nghị,
hai mắt cậu như bị thôi miên bởi vẻ đẹp rực rỡ của bà huyện…”, rồi đến tối khuya, cậu rình con ở
tắm để làm bậy. “Xoan lên bờ đang mặc áo thì một cái gì ở đằng sau chồm lên
vồ lấy nó… Hơi rượu phả ra nồng nặc, hai cánh tay ôm chặt lấy nó. – Im, tao
bảo… Tiếng “cậu Tú” Tường lào phào, hơi rượu còn sặc sụa, tay sờ soạng ghì lấy
người con gái…”.
Tầng lớp “thượng lưu” càng xấu xa, độc ác, bỉ
ổi bao nhiêu thì tầng lớp “bình dân”, ngược lại, càng tốt đẹp, cao thượng, tình
người bấy nhiêu.
Nhà Xoan
đi ở đợ và mẹ là Mùi giống y hệt nhà chị Dậu trong “Tắt đèn” của Nguyễn Công
Hoan, trong khi đám địa chủ đối xử với họ độc ác quá cầm thú thì những người
cùng khổ lại yêu thương, đùm bọc lẫn nhau theo đúng “tinh thần hữu ái giai cấp”.
Tất cả nhân vật từ giới thượng lưu tới đám dân
đen trong Vỡ bờ của Nguyễn Đình Thi đều được phát triển theo một công thức
cứng nhắc đó, tuyệt nhiên không có ngoại lệ.
Bởi lẽ nếu nhà văn để cậu tú Tường, con địa
chủ Hai Khanh không ức hiếp con ở, không bóc lột người cấy rẽ… thì tức đã thừa
nhận ngoài tính giai cấp ra, con người còn có một ‘tính chung” nữa – đó là
“nhân tính”.
Suốt mấy chục năm lịch sử của phương pháp sáng
tác hiện thực xã hội chủ nghĩa, cái phạm trù nhân tính này đã gây ra biết bao
“tai nạn lao động” cho các nhà văn, nhà thơ, nhà kịch, nhà nghệ sĩ tạo hình…
“Anh đã chót yêu con địa chủ
Quá yêu rồi biết bỏ sao đành…”
Đó là cái phần “nhân tính” đã nổi lên, cần
phải diệt trừ nó, bởi lẽ cách mạng tuyệt đối không thừa nhận “nhân tính”. Nhân
vật của Nguyễn Đinh Thi cũng vậy, nó được quy định chặt chẽ bằng “giai cấp
tính” – đã là con địa chủ hoặc tư sản phải có máu “hưởng thụ và bóc lột”, đã là
con nhà công nhân nhất định phải có gien “tổ chức và kỷ luật”, con nhà nông dân
thoát sao được đầu óc tư hữu, tiểu nông, con nhà tiểu tư sản thì bấp bênh, dao
động…
Quy phạm về con người trong văn chương hiện
thực xã hội chủ nghĩa rõ ràng vậy, các ông nhà văn chỉ còn có mỗi việc “sáng
tạo” gia giảm liều lượng mà thôi, ông nào say sưa, quá đà để nhân vật mon men
đến chỗ dính nhân tính, thế nào cũng mắc “tai nạn nghề nghiệp”.
Nguyễn Đình Thi là người đầu tiên đưa “các
đồng chí đảng viên cộng sản” vào
tiểu thuyết Việt Nam
Tất nhiên trước hết là những con người vô cùng
dũng cảm, sẵn sàng chết cho lý tưởng cộng sản, lúc nào cũng lo làm cách
mạng:
“Ừ, thằng Se suốt năm ở hầm xay lúa như
trâu, thằng Đàm loẻo khoẻo mỗi lần đấu tranh cứ xông ra chịu đòn cho anh em khi
cai ngục, mã tà vào banh nện dùi cui như mưa rào, thằng Chấn anh em gọi đùa nó
là Giáo sư đỏ, bị bệnh lở tuột cả da từ thắt lưng trở xuống, nhiều hôm cứ ở
truồng như nhộng, thịt đỏ hon hỏn ngồi xổm giảng biện chứng duy vật…”.
Trên cái nền đỏ chói ngời “khí tiết cộng sản”
đó, Nguyễn Đinh Thi đã dụng công dựng nên chân dung một lãnh tụ cộng sản tất
nhiên là theo chiều hướng thổi lên tận mây xanh…
Các nhà văn trong nước thường được dạy dỗ cách
xây dựng nhân vật gọi là “điển hình hóa”, trong đó theo nhà văn Lỗ Tấn “lấy
cái tai của người Sơn Đông, cái mắt người Sơn Tây, cái mũi người Sơn Nam…“ mà
ghép lại thành nhân vật.
Khi xây dựng “hình tượng nhân vật” là lãnh tụ
cộng sản, Nguyễn Đình Thi cũng theo phương pháp này, bởi thế anh Khắc trong
truyện “Vỡ bờ” phảng phất lý lịch mấy ông Trần Phú, Nguyễn Ái Quốc, Lề
Hồng Phong… mỗi ông một cái “tai”, cái “mắt”, cái “mũi” mà kết thành.
"Đồng chí" Khắc xuất thân gia đình tham
gia Cần Vương, bố bị Pháp bắt tù, mới ngoài 20 tuổi Khắc đã bị đi đày Côn Đảo,
hết tù trở về hoạt động trong phong trào công nhân xi măng Hải Phòng… Thật là
một lý lịch lý tưởng cho một ông lãnh tụ cộng sản.
Tuy nhiên
loại nhân vật này rất hiếm hoi, các ông phần lớn “nằm vùng”, hoạt động trong
bóng tối, con người thực của mấy ông kín như bưng, ít người được biết
tới, ngay đến nhà văn cách mạng Nguyễn Đình Thi cũng ít cơ hội gần gũi mấy ông,
bởi thế xây dựng nhân vật này rất khó mà hóa dễ.
Khó vì sự
cách bức trên mọi phương diện, cơ hội được gặp lãnh tụ đã hiếm hoi, gặp được
rồi lại chỉ toàn nghe ý kiến chỉ đạo, răn dạy hoặc giảng đạo chứ mấy khi bắt
gặp được “con người thực” của mấy ổng.
Dễ là vì
đó là những bậc “thánh thần” cứ tha hồ mà bốc lên mây xanh không sợ cấp trên
thổi còi, bạn đọc cũng không phản đối vì thực hư có hay biết gì đâu?
Có lẽ vì sự hiếm hoi của các chi tiết nhân
vật, ông nhà văn bê nguyên xi cả văn bản nghị quyết vào mô tả hai nhân vật
“lãnh đạo cộng sản” là đồng chí Lê – xứ ủy và đồng chí Khắc – thành ủy:
“Bước đường sinh
tồn của dân tộc Đông Dương không có con đường nào khác hơn là con đường đánh đổ
đế quốc Pháp, chống tất cả mọi ách ngoại xâm, vô luận da trắng hay da
vàng để giành lấy giải phóng dân tộc…”. Khi Lê đọc xong, họ cùng im lặng
mấy phút. Những lời trong bản nghị quyết như còn bỏng lửa trong đầu óc họ…”
Nhà văn Nguyễn Đình Thi bộc lộ rõ một điều, cả
Lê và cả Khắc dù là trí thức, nhưng những gì đã thành Nghị quyết Đảng đều là
chân lý tuyệt đối không được mảy may nghi ngờ.
Nghe xong
nghị quyết, họ chỉ thấy nóng bỏng đầu óc tìm cách thực hiện, tuyệt nhiên không
nghĩ tại sao bước đường sinh tồn của các dân tộc Đông Dương lại chỉ có mỗi một
con đường đánh đổ đế quốc Pháp, phong kiến và mọi ách ngoại xâm bất kỳ da trắng
hay da vàng ?Tại sao các nước như
Cái hạt nhân “hiện thực” nhà văn NĐT vô tình
để lại trong xây dựng nhân vật lãnh đạo cộng sản là sự tuân phục răm rắp những
gì cấp trên đã răn dạy, đã trở thành nghị quyết, tuyệt đối không xét lại, không
bàn luận chỉ có nhắm mắt chấp hành và chấp hành.
Ý thức
tuân phục chẳng những là “cố tật” của lãnh đạo cộng sản mà tràn lan sang cả
những trí thức, tự
nguyện thiến bỏ phẩm chất cốt lõi nhất của họ – đó là sự “ngờ
vực” để tự biến thành một thành phần “trang nghiêm” trong đàn cừu.
Cho mãi tới tận ngày nay, cái khả năng
“ngờ vực” ấy xem ra vẫn chưa được hồi phục trong những người được gọi là “trí
thức trong nước” bởi lẽ mọi suy nghĩ của họ xem ra vẫn ”nghĩ trong những
điều Đảng nghĩ” và như thế liệu họ có đáng được gọi là trí thức
không?”.
Một khi chỉ cần tới những người chỉ biết “tuân
phục”, tự cắt bỏ khả năng “ngờ vực” thì suy cho cùng cách mạng đâu cần tới trí
thức? Đó là căn nguyên rốt ráo vì sao mới ra đời, còn trứng nước, Đảng đã đòi “đào
tận gốc, trốc tận rễ” các tầng lớp “trí phú địa hào” – trong đó anh “trí thức” là đối
tượng số 1, vì sao lãnh tụ cộng sản Mao Trạch Đông lại coi trí thức không bằng
“cục cứt”.
(còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét