chắp tay dòng đời [kỳ 15] - võ chân cửu

gỗ và đá

Dưới lòng suối những rễ cây vô tình ngoạm đá. Dâu biển tang thương, phá xong những cánh rừng, người ta moi đến gốc. Những rễ cây ôm đá qua các nhà sinh vật cảnh đã thành các món hàng vô giá.

Dòng chảy 21 năm VHMN có thể sẽ được đào xới lên theo nhiều kiểu cách. Một nhà khoa học sinh học chăm bẳm vào các đề tài nghiên cứu, khi nhìn thấy các món sinh vật cảnh này quả quyết qua tháng năm, nó tích tụ nhiều chất phóng xạ. Có loại đem chưng trong nhà sẽ rất độc hại. Cách nhìn duy vật thô sơ vẫn xem gỗ và đá là những loài vô cơ. Cách nhìn mới cho rằng trong đó sự sống vẫn dịch chuyển. Có khi nó chứa đựng cả phần hồn! Thật vậy chăng?

linh cảm

Trong lĩnh vực văn chương, có người vẫn tin hoặc muốn tạo ra những tác phẩm “phi thời gian”. Điều ấy rõ ràng là không thể, nhưng vẫn có nhiều ngụy biện. Dù bắt nguồn từ khuynh hướng hay trường phái nào, tác phẩm văn chương, nhất là thơ ca cũng phải từ cảm xúc của con người. “Khi cảm xúc bị tác động thì trong lòng phát ra lời với âm hưởng và tiết tấu. Đó được gọi là Thơ. Như vậy, Thơ dùng biểu lộ tình cảm và tư tưởng con người”. Định nghĩa mang tính nhập môn ấy hình như được công nhận trên toàn thế giới. Nhưng có một ngày những người cầm quyền lại phủ nhận, bắt thơ phải phục vụ cho điều này, điều nọ… Từ đó cho rằng những vần thơ không xuất phát từ cảm xúc hiện thực không phải là thơ. Họ quên mất khả năng “linh cảm” của thơ…

Trước và sau biến cố 1975, các nhà thơ Miền Nam cảm nhận ra sao? Đâu phải ai cũng phải miêu tả bằng những tiếng súng đạn, sự rên rỉ… Trong khi tôi cảm nhận với những “Tiếng chà xát của mây trong khí / Gió sang mùa mộng mị sang canh”… thì ở Bình Thuận, Lê Nguyên Ngữ, một thi sĩ mặc áo lính nghe được những cơn “gió bấc” vào cuối 1974:

TRỞ BẤC

Có phải bấc đã xoay chiều

Vào những cửa nhà không cánh của quê ta?

Gió thổi sắt se trên cánh đồng như lùng tìm mùa lúa mới

Hương cốm cũ theo về phảng phất

Trên bàn thờ khói lạnh hương tàn

Con cháu nào đã bỏ tổ tiên

Xa chạy cao bay

Có phải gió bấc đang nôn nao nỗi khát thèm

Viền đường bay áo mới

Ngọn cỏ vàng đong đưa vô tình

Rung nỗi bơ vơ lên khung trời xám nhạt bao la

Dưới cầu ao xưa

Lũ bèo cũng đang khát thèm

Âm khua rỗ rá

Có phải gió bấc bây giờ

Đang ruổi rong bằng vó ngựa bất kham

Và rượt đuổi mùa đông

Khắp ngõ hẻm hang cùng

Ôi quê ta, quê ta

Kỷ niệm nào đang run trong mùa đông rét ngọt

Bên hàng cây ngọn rẫy rất vô tình

Cơn bấc nào đã lì lợm tìm về

Trên quê ta, quê ta

Bằng đôi cánh tuyệt vời

Đang trùm khắp mùa đông binh lửa

Bằng ngõ đến tuyệt vời

Bấc làm người lạ mặt giữa quê ta

(Tạp chí Thời Tập)

Trong những năm cuối của cuộc chiến tranh tệ hại, có khá nhiều bài thơ được phổ nhạc. Có những bản đưa bài thơ được phổ nhạc trở nên nổi tiếng. Từ đó lại có những tranh cãi rằng “Thơ có trước hay Nhạc có trước” –mà quên mất rằng “ngôn ngữ thơ” luôn “đượm tính âm nhạc”. Hóa giải cho sự tranh cãi này, có thể là các ví von của dân gian: “Thơ với nhạc như hoa với bướm”. Hoặc cách đổ thừa cho rằng mỗi tác phẩm nghệ thuật ra đời đều có số phận riêng của nó, có thể được nhiều người thích hoặc không thích! Ngay cả với Trịnh Công Sơn, một nhạc sĩ luôn có lời nhạc đượm chất thơ, cũng có những bản nhạc không được cho là hay; nhưng nếu đọc lời, bài thơ lại rất ý vị ((Bài hát cùng tựa đề): :

KHÓI TRỜI MÊNH MÔNG

Ta về nơi đây phố xưa dấu đạn

Con đường bên sông cỏ lá buồn tênh

Ta về nơi đây tháng năm quá rộng

Ðường xưa em lại thấp thoáng bàn chân

Ta về nơi đây thoáng nghe gió lạnh

Hết mùa thu sang đã đến ngày đông

Những hàng cây xanh đón em áo lộng

Bây giờ ta nhìn khói trời mênh mông

Ta về nơi đây bỗng im tiếng động

Ðã về trên sông những cánh bèo xanh

Có còn trong em những đêm gió lộng

Ngồi bên hiên nhìn bến nước đầy dâng

Có còn trong em những cây nến hồng

Những cầu qua sông những chút tình duyên

Gió trời lênh đênh nhớ con phố hẹn

Ta nhìn ta về giữa trời hư không...

Có một thi sĩ khá cực đoan, không bao giờ muốn thơ mình được phổ nhạc: Nguyễn Đức Sơn. Nỗi ước mơ hòa bình của anh được diễn tả đượm màu tiêu dao:

MAI KIA

Mai kia tan biến hận thù

Giữa đêm sao chiếu mịt mù phương đông

Cha về ôm cả biển sông

Duỗi chân duỗi cẳng nằm không một đời

Cho con cha hứa một lời

Đuổi mây thiên cổ rong chơi tối ngày

Thu nào tóc bạc òa bay

Có con chỉ trỏ mới hay tuổi già

Cúi hôn trời đất đậm đà

Cha tan theo bóng trăng tà vạn niên.

câu đá, câu mây

Ước mơ đơn giản ấy không dễ gì có được. Nhiều tình huống phải tan hoang sau biến cố “có triệu người vui nhưng cũng có triệu người buồn” – như cách nói của một nhà chính trị!

Sau sự kiện “long trời lở đất”, các thi sĩ không theo yêu cầu “thơ phải thế này, thế nọ” sinh sống và cảm xúc ra sao? Ai cũng có một khoảng trời, một thiên đường mơ ước. Mỗi người chọn một chốn ẩn giấu, làm nơi dung thân mình. Vẫn chất giọng không thay đổi, Nguyễn Bắc Sơn “Xin bái biệt những người tin rằng thi sĩ chết”:

BỎ XỨ

Mười năm nhỉ, mười năm khuất nhục

Ngồi khua ly trong quán cô hồn

Cô độc quá người thanh niên khí phách

Trời đất bao la mà không chỗ dung thân.

Kỳ lạ nhỉ, giờ đây ta bỏ xứ

Theo trái phong du níu gió lên trời

Xin bái biệt cổ thành với nhà ga hoang không thiết lộ

Khói của chòi rơm, bãi cát trăng soi.

Xin bái biệt những người tin rằng thi sĩ chết

Và hi hô tát cạn dòng sông

Khi giã từ, ta tặng cho các ngươi cái búa

Ðể đốn đời thánh hạnh của cây thông.

Ở Ðà Lạt, ngoài khung cửa kính

Giàn su xanh thở ấm má em hồng

Và tôi, kẻ mười năm không áo lạnh

Biết đời mình đủ ấm hay không?

Ở Ðà Lạt ta tha hồ cuốc đất

Và tha hồ ẩn hiện giữa ngàn cây

Sẽ đi tìm cây cần trúc nhỏ

Ra hồ ngồi, câu đá câu mây.

Ở Ðà Lạt, lạc đàn dăm bảy đứa

Còng lưng ra mà cõng ba-lô

Những hào sĩ đứng bên bờ nhật nguyệt

Vỗ tay cười khinh lớp sóng lô nhô.

thư

Từ gợi ý của một số bạn hữu thân thiết, Tản mạn văn học Chắp Tay Dòng Đời đã trải qua 15 kỳ. Một phần góc khuất trong 21 năm Thơ ca Miền Nam được khơi dòng từ một người thuộc lớp sau cùng của VHMN. Các tản mạn đa phần có tính hồi ký, nên có một số chi tiết đã được góp ý nên chỉnh lại cho chuẩn xác, và thú vị hơn.

Người viết xin tạm ngưng truyền mạng 5 kỳ còn lại, và hy vọng Võ Chân Cửu - Chắp Tay Dòng Đời có thể sẽ được in thành sách vào cuối năm 2012.

Võ Chân Cửu

-----------------------------

* nguồn: blog nguyenmienthao